تحلیل مکانی وفضایی تغییرات کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی) منطقه 15 شهرداری تهران
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ............................................................................................... 1
مقدمه ............................................................................................... 2
فصل اول : کلیات تحقیق ..................................................................... 9-3
1-1طرح مساله و بیان ضرورت آن ........................................................... 3
1-2سوالات اصلی تحقیق ....................................................................... 5
1-3اهداف تحقیق ................................................................................. 5
1-4فرضیه ........................................................................................ 6
1-5روش تحقیق .................................................................................. 6
1-6پیشینه و سابقه انجام ......................................................................... 7
1-7مسائل و مشکلات تحقیق .................................................................... 9
فصل دوم: مفاهیم و پیشینه‌ی مطالعات کاربری زمین ................................ 31-10
2-1 مقدمه ....................................................................................... 10
2-2 مفاهیم تحقیق .............................................................................. 10
2-2-1 محتوای طرح کاربری زمین ......................................................... 10
2-2-2 مفهوم زمین ............................................................................. 11
2-2-3 ناحیه .................................................................................... 11
2-2-4 محله‌ها و ناحیه‌های شهری ........................................................... 11
2-2-5 برنامه‌ریزی ............................................................................ 11
2-2-6 برنامه‌ریزی شهری ................................................................... 12
2-2-7 منطقه ................................................................................... 12
2-2-7-1 انواع مناطق ........................................................................ 12
2-2-8 برنامه ریزی کاربری اراضی شهری .............................................. 13
فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-2-9 فرایند برنامه‌ریزی کاربرد اراضی ................................................. 13
2-2-10 اصول طبقه‌بندی کاربری اراضی شهری ........................................ 15
2-2-11 تعریف مدیریت ...................................................................... 15
2-2-12 مدیریت شهری ....................................................................... 16
2-3 محتوا و روش تهیه طرح‌های جامعه و تفصیلی در ایران .......................... 16
2-3-1 طرح هادی شهری .................................................................... 16
2-3-2 طرح جامع شهر ....................................................................... 16
2-3-3 طرح تفصیلی .......................................................................... 17
2-4 پیشینه مطالعات کاربری زمین .......................................................... 17
2-4-1 پیشینه مطالعات کاربری زمین در دنیا ............................................. 17
2-4-3 پیشینه‌ی مطالعات کاربری زمین در ایران ......................................... 21
2-4-2 کاربری زمین در قاره‌های مختلف جهان ........................................... 20
2-4-4 پیشینه‌ی برنامه‌ریزی کاربری زمین در منطقه 15 ............................... 24
2-5 نظریه هاومدل‌های توزیع کاربری اراضی ........................................... 27
2-5-1 نظریه نوگراها ......................................................................... 27
2-5-2 نظریه سلامت روان .................................................................. 29
2-5-3 نظریه‌های مبتنی بر اقتصاد شهر ................................................... 30
2-6 نتیجه‌گیری ................................................................................. 30
فصل سوم : مطالعات اکولوژیکی ........................................................ 65-32
3-1 مقدمه ....................................................................................... 32
3-2 موقعیت طبیعی ............................................................................ 32
3-2-1 موقعیت جغرافیایی .................................................................... 33
فهرست مطالب
عنوان صفحه
3-2-2 ویژگیهای عمومی زمین شناسی منطقه 15 ........................................ 35
3-2-3 آبهای زیرزمینی ....................................................................... 36
3-2-4 زلزله خیزی ............................................................................ 36
3-2-5 مهمترین گسله ها در گستره تهران و پیرامون منطقه ............................. 37
3-2-6 ژئومورفولوژی ........................................................................ 38
3-2-6-1 توپوگرافی و شیب منطقه ......................................................... 38
3-2-6-2 موقعیت منطقه از نظر سیل گرفتگی و آب گرفتگی .......................... 38
3-2-2 مطالعات آب و هوا شناسی ........................................................... 40
3-2-2-1 آب و هوا ............................................................................ 40
3-2-2-2 میزان بارش ........................................................................ 40
3-2-2-3 رطوبت نسبی ....................................................................... 41
3-2-2-4 روزهای یخبندان ................................................................... 41
3-2-2-5 روزهای بارانی .................................................................... 42
3-2-2-6 درجه حرارت ....................................................................... 42
3-2-2-7 باد .................................................................................... 42
3-3 مطالعات تاریخی و بررسی روند گسترش کالبدی منطقه ............................ 43
3-3-1 عوامل مهم و تاثیر گذار بر روند تحولات کالبدی منطقه ......................... 48
3-4 مطالعات جمعیتی منطقه ................................................................. 51
3-4-1 مقدمه .................................................................................... 51
3-4-1-2 روند تحولات جمعیت .............................................................. 51
3-4-1-3 توزیع سنی و جنسی جمعیت ..................................................... 52
3-4-1-4 پراکندگی و تراکم نسبی جمعیت .................................................. 53
فهرست مطالب
عنوان صفحه
3-4-1-5 میزان باسوادی و سطح سواد جمعیت ........................................... 54
3-4-1-6 مهاجرت در منطقه ................................................................. 55
3-4-2 ویژگیهای اقتصادی .................................................................... 56
3-4-2-1 وضع فعالیت جمعیت .............................................................. 56
3-4-3 پیش‌بینی جمعیت منطقه .............................................................. 59
3-5 تاسیسات زیربنایی ........................................................................ 60
3-5-1 شبکه جمع آوری فاضلاب ............................................................ 60
3-5-2 قنوات ................................................................................... 60
3-5-3 سیستم دفع آبهای سطحی ............................................................. 60
3-5-4 مخابرات ................................................................................ 61
3-5-4 گاز و فرآورده‌های نفتی .............................................................. 61
3-5-6 خطوط انتقال نیرو و شبکه توزیع ................................................... 62
3-5-7 شبکه آبرسانی ......................................................................... 62
3-6 نتیجه‌گیری ................................................................................. 62
فصل چهارم : بررسی و تحلیل تغییرات کاربری زمین در منطقه 15 ........... 126-66
4-1 مقدمه ....................................................................................... 66
4-2 تقسیمات داخلی منطقه .................................................................... 67
4-3 استانداردهای کمی شهرسازی ........................................................... 68
4-4 کاربری زمین در منطقه 15............................................................. 70
4-4-1 کاربری مسکونی ....................................................................... 73
4-4-2 کاربری تجاری ........................................................................ 75
4-4-3 کاربری آموزشی ...................................................................... 78
فهرست مطالب
عنوان صفحه
4-4-4 کاربری بهداشتی و درمانی ........................................................... 80
4-4-5 کاربری اوقات فراغت ................................................................ 83
4-4-5-1 کاربری فرهنگی – مذهبی ........................................................ 83
4-4-5-2 کاربری ورزشی .................................................................... 87
4-4-5-3 فضای سبز شهری ................................................................. 87
4-4-6 اراضی خدمات پذیرایی و جهانگردی .............................................. 91
4-4-7 کاربری اداری ، انتظامی ، نظامی .................................................. 92
4-4-8 کاربری تاسیسات و تجهیزات شهری ............................................... 94
4-4-9 کاربری حمل و نقل ................................................................... 96
4-4-10 کاربری صنعتی ..................................................................... 98
4-4-11 کاربری شبکه ...................................................................... 102
4-4-12 کاربری مسیل و حریم مسیل ..................................................... 102
4-4-13 کاربری اراضی بایر .............................................................. 103
4-4-14 کاربری حریم شبکه برق ......................................................... 104
4-5 ارزیابی سطوح و سرانه ............................................................... 106
4-6 بررسی اجمالی از تغییرات کاربری اراضی منطقه 15 ......................... 109
4-6-1 بررسی تغییرات کاربریهای مختلف منطقه 15با تاکید بر کمیسیون ماده پنج 109
4-6-2 بررسی تراکم ساختمانی در کاربریها ............................................. 116
4-7 نیازمندی‌های کنونی زمین در نواحی شش گانه منطقه 15........................ 116
4-8 تحلیلی از عوامل اقتصادی بر تغییرات کاربری اراضی ......................... 117
4-8-1 تحلیلی از قیمت اراضی و تغییرات کاربری درنواحی مختلف ................ 117
4-9 تحلیلی از نقش مدیریت شهری در تغییرات کاربری اراضی ................... 118
فهرست مطالب
عنوان صفحه
4-10 نتیجه‌گیری ..................................................................... 131-122
فصل پنجم : نتیجه‌گیری و آزمون و فرضیات ............................................ 127
5-1 آزمون و فرضیات تحقیق .............................................................. 127
5-1-1 فرضیه اول ........................................................................... 127
5-1-2 فرضیه دوم ........................................................................... 127
5-2 نتایج تحقیق .............................................................................. 128
5-3 امکانات و فرصتها ( پیشنهادها ) ..................................................... 131
منابع وماخذ فارسی............................................................................132.
منابع وماخذ انگلیسی ..........................................................................135
چکیده انگلیسی .................................................................................. 136
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 الگوی توزیع کاربریهای پیشنهادی طرح جامع شهر تهران برای
منطقه15 شهرداری تهران .................................................................... 27
جدول 3-1 پراکندگی و تراکم نسبی نواحی شش گانه منطقه 15 ......................... 54
جدول 3-2 میزان باسوادی جمعیت در نواحی شش گانه منطقه 15 در سال 1385 .. 55
جدول 3-3 توزیع جمعیت ده ساله و بالاتر ساکن نواحی شش گانه منطقه 15
شهرداری بر حسب وضع فعالیت و اشتغال آنان در سال 85 ............................ 57
جدول 3-4 اندازه مشخصه‌های وضع فعالیت و اشتغال جمعیت نواحی
شش گانه منطقه 15 در سال 85 ............................................................. 58
جدول 4-1: وسعت ، جمعیت و تعداد محلات ناحیه هشت گانه منطقه 15 ............. 68
جدول 4-2: استانداردهای کمی شهرسازی در جهان و ایران ............................. 69
جدول 4-3: سطوح و سرانه و درصد کاربریهای مختلف منطقه 15 .................... 72
جدول 4-4: وضعیت کاربری مسکونی در سطح ناحیه شش گانه منطقه 15 ........... 74
جدول 4-5: سطوح و سرانه و درصد کاربری تجاری در نواحی شش گانه منطقه 15 76
جدول 4-6: سطوح و سرانه و درصد کاربری آموزشی و آموزش عالی در ناحیه شش گانه منطقه 15 78
جدول 4-7: سطوح و سرانه و درصد کاربری بهداشتی و درمانی در ناحیه شش گانه منطقه 15 81
جدول 4-8 : سطوح و سرانه و درصد کاربری فرهنگی در ناحیه شش گانه منطقه 15 84
جدول 4-9: سطوح و سرانه و درصد کاربری مذهبی در ناحیه شش گانه منطقه 15 85
جدول 4-10: سطوح و سرانه و درصد کاربری ورزشی در ناحیه شش گانه منطقه 15 87
جدول 4-11: سطوح و سرانه و درصد کاربری فضای سبز و پارک در ناحیه شش گانه منطقه 15 89
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-12: سطوح و سرانه و درصد کاربری فضای سبز و پارک در ناحیه شش گانه منطقه 15 92
جدول 4- 13: سطوح و سرانه ودرصد کاربری اداری – انتظامی درناحیه شش گانه منطقه 15 93
جدول 4-14: سطوح و سرانه و درصد کاربری نظامی در ناحیه شش گانه منطقه 15 93
جدول 4-15: سطوح و سرانه و درصد کاربری تاسیسات و تجهیزات شهری در ناحیه
شش گانه منطقه 15
.....................................................................................................
96
جدول 4-16: سطوح و سرانه و درصد کاربری حمل و نقل در ناحیه شش گانه منطقه 15 . 98
جدول 4-17: سطوح و سرانه و درصد کاربری صنعتی و کارگاهی در ناحیه شش گانه منطقه 15 99
جدول 4-18:سطوح و سرانه و درصد کاربری شبکه در ناحیه شش گانه منطقه 15 102
جدول 4-19: سطوح و سرانه و درصد کارقبری مسیل و حریم مسیل در ناحیه شش گانه منطقه 15 103
جدول 4-20: سطوح و سرانه و درصد کاربری بایر در ناحیه شش گانه منطقه 15 104
جدول 4-21: سطوح و سرانه و درصد کاربری حریم شبکه در ناحیه شش گانه منطقه 15 104
جدول 4-22: سرانه‌های پیشنهادی کاربریهای شهری بر حسب منطقه‌ای ............ 106
جدول 4-23: سطوح و سرانه‌های استاندارد و مورد نیاز منطقه 15 در وضع موجود 108
جدول 4-24: آمار کاربریهای منطقه 15 شهر تهران سالهای 1385 – 1375 ..... 109
جدول 4-25: آمار کاربریهای دهه گذشته کمیسیون ماده 5 منطقه 15 تهران ناحیه (1) سال 85-1375 110
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-26: آمار کاربریهای دهه گذشته کمیسیون ماده 5 منطقه 15 تهران
ناحیه (2) سال 85-1375................................................................... 111
جدول 4-27: آمار کاربریهای دهه گذشته کمیسیون ماده 5 منطقه 15 تهران ناحیه (3) سال 85-1375 112
جدول 4-28: آمار کاربریهای دهه گذشته کمیسیون ماده 5 منطقه 15 تهران ناحیه (4) سال 85-1375 113
جدول 4-29 :آمار کاربریهای دهه گذشته کمیسیون ماده 5 منطقه 15 تهران ناحیه (5) سال 85-1375 114
جدول 4-30: آمار کاربریهای دهه گذشته کمیسیون ماده 5 منطقه 15 تهران ناحیه (6) سال 85- 1375 115
جدول 4-31: اولویت بندی کاربری در سطح نواحی منطقه 15 ....................... 117
فهرست نقشه‌ها
عنوان صفحه
نقشه 3-1: موقعیت منطقه 15 در شهر تهران .............................................. 34
نقشه 3-2: گسترش تاریخی منطقه 15 شهر تهران ........................................ 50
نقشه 4-1:پراکندگی کاربری شهری منطقه 15 شهر تهران .............................. 71
نقشه 4-2: پراکندگی کاربری مسکونی منطقه 15 شهر تهران ........................... 74
نقشه 4-3: پراکندگی کاربری آموزشی منطقه 15 شهر تهران ........................... 79
نقشه 4-4: پراکندگی کاربری بهداشتی و درمانی منطقه 15 شهر تهران ............... 82
نقشه 4-5: پراکندگی کاربری مذهبی منطقه 15 شهر تهران ............................. 86
نقشه 4-6: پراکندگی کاربری فضای سبز و پارک منطقه 15 شهر تهران .............. 90
نقشه 4-7: پراکندگی کاربری صنعتی منطقه 15 شهر تهران .......................... 101
چکــیـده
یکی ازابزارهای مهم برنامه ریزی درزمینه کاربری زمین استفاده
ازسرانه های کاربری زمین است که نقش اساسی درتهیه طرح های شهری ونحوه ی
توزیع وتقسیم اراضی شهری داردامامجموعه مطالعات وبررسی های انجام شده دراین
زمینه نشان می دهدکه نظام برنامه ریزی سرانه ای ایران اصولاًباتنگناهای
اساسی نظری وعملی روبروست به همین دلیل مجموعه روشهاوفنون تعیین سرانه های
شهری یا اصولاًازمفهوم برنامه ریزی کاربری زمین وجامع نگری لازم بی بهره
اندویاپیش شرط های لازم برای کاربرددرست آنهادرطرح های شهری ایران وجود
نداردودرواقع ابزار سرانه های کاربردی به دلیل خصلت کالبدی-کارکردی خود
بسیار ناتوان تر ازآن است که بتواند به نیازهای برنامه ای وابعاد
حقوقی،اقتصادی واجتماعی استفاده از زمین وفضا پاسخ گوید به همین دلیل
دراغلب موارد تحقق پیدانکرده است رشد سریع جمعیت مجموعه شهری تهران باعث
گسترش پراکنده هرج ومرج درکاربری زمین وتبدیل اراضی کشاورزی وباغات به
مناطق مسکونی وصنعتی وتبدیل روستاها به شهرکها ودر نهایت توسعه ناموززن
گردید این رشد سریع جمعیت شهری درمنطقه 15 فرصت هرگونه برنامه ریزی را
ربودوهم اکنون این منطقه با مشکلات عد یده ای دررابطه با وجود کاربردها
ودسترسی به آنهامواجه است.
باتوجه به بررسی تک تک کاربری های زمین درسطح منطقه ونواحی مختلف
وبرآوردسطح کمبودنیازمند یهای کلی درسطح منطقه اولویت بندی با خدماتی چون
کاربری های فرهنگی مذهبی،درمانی ، ورزشی ، اداری ،تاسیسات وتجهیزات شهری
وتجاری می باشدکه بیشترین کمبود را نیز درسطح نواحی دارند بنابرین می توان
با استفاده از کاربری اراضی بایرچشم پوشی کردن وانتقال اراضی صنعتی ونظامی
واختصاص آن به کاربری خدماتی وافزایش طبقات ساختمانی کاربری خدماتی ، بالا
بردن تراکم درواحد سطح کمبود خدمات رفاهی منطقه راجبران نمود .
مقـــدمه
با توجه به گسترش روزافزون شهرها برنامه ریزی شهری از جامعیت خاصی
برخوردار می باشد و محتوای آن به نسبت عمق و ارتباطی که با محیط شهر و
ساکنان آن دارد بسیار گسترده است شهرها با محیط منطقه ای و نواحی اطراف خود
در ارتباطند و از کلیه شرایط آنها اعم از عوامل اقلیمی و طبیعی عوامل
فرهنگی و اجتماعی و عوامل معیشتی و اقتصادی تاثیر می پذیرند و بر آنها نیز
بطور متقابل تاثیر می گذارند. چنین رابطه و نظامی در اثر توسعه یکباره
فیزیکی و افزایش انفجار آمیز جمعیت شهرها. نظام شهرنشینی را با بحران و
آینده آن را با ابهام روبرو ساخته است. وجود همین عوامل بر اهمیت برنامه
ریزی شهری و لزوم تحقیق و تفحص بیشتر در رابطه با آن می افزاید مجموعه ای
که تدوین شده با عنوان تحلیل مکانی و فضایی تغییرات کاربری اراضی شهری
محدوده شهرداری منطقه 15 تهران (شهرداری) است. این مجموعه به گونه ای
گردآوری شده است تا از جنبه نظری افق و دید دانشجویی را گسترش دهد و بر
توان و نتیجه گیری منطقی برای برنامه ریزی برای منطقه بیفزاید.
توالی فصلها و بخشها به این شکل می باشد. بخش اول این مجموعه به کلیات
تحقیق اختصاص داده شده است که ابتدا به بیان طرح مساله و ضرورت آن اشاره و
سپس اهداف و فرضیات مورد نظر بیان می شوند و در ادامه نیز به بیان طرح
مساله تحقیق و روش تجزیه و تحلیل داده و مشکلاتی که فرا روی این تحقیق بوده
است. سپس در قالب فصل دوم به بررسی ادبیات و مبانی نظری تحقیق پرداخته شده
است در فصل سوم نیز بعد از انتخاب نمونه موردی بستر جغرافیایی منطقه و
عوامل و شرایط اکولوژیکی شرایط اقتصادی شرایط کاربری وضع موجود فصل چهارم
به بررسی تغییرات کاربری ارضی و ارزیابی مدیریت اقتصادی و اجتماعی اختصاص
یافته و در نهایت فصل پنجم به نتیجه گیری و آزمون فرضیات وهمچنین ارائه
پیشنهادات باتوجه به اهداف تحقیق اشاره دارد.
